CÔ TƯ HUỆ

Đại gia đình đi thăm "Cô Tư Huệ"

     "Cô Tư Huệ" là danh từ mọi người gọi, chị em tôi gọi "mụ Tư", mẹ tôi gọi "dì Tư".


     Tối biết mụ lúc tôi còn nhỏ rất nhỏ. Thỉnh thoảng mụ đến nhà ba mẹ tôi chơi, lúc nào cũng chỉ một phong cách. Người đô con, áo dài chuỗi ngọc, tóc chải ngược bới lưới cao, giày nhung, trang điểm rất kỹ, tay khoác túi xách ở khuỷu, đi tới đâu thơm phưng phức tới đó, giọng nói trầm rất vang. Ba mẹ tôi tiếp chuyện mụ bao giờ cũng chờ mụ nói xong rồi cứ "dạ, dạ, dì noái phải".

     Có lần mụ nhìn tôi rồi nói "vợ chồng bây con đông rứa cho tau con ni, tau nuôi cho ăn học đàng hoàng, lớn lên gởi vô quốc gia âm nhạc trong đại nội học cho sướng". Mẹ tôi trả lời "dạ, dì cứ hoải, đứa mô ưng ở với dì vợ chồng con cho liền". Mụ quay qua tôi "về nhà mụ ở con hí, mụ may áo quần đẹp cho mà mặc, đi mô mụ dắt đi chơi cho biết". Tôi nhìn mụ, rồi đưa mắt nhìn ba mẹ tôi đang cười cười nhìn tôi "dạ con chỉ ở với ba mạ con thôi", "vợ chồng bây dạy con chi gioải rứa", mẹ tôi trả lời ngay "dạ cha mẹ sanh con trời sanh tánh, cháu nó tự noái chớ vợ chồng con mô có dạy". Từ đó lần nào tới nhà mụ cũng nói với tôi "về ở với mụ đi con, sướng lắm, chỉ có ăn với học thôi, làm chi có người ở hết rồi". Và rồi lần nào trước khi về  mụ cũng nói với ba mẹ tôi "vợ chồng bây khi mô rãnh dắt mấy đứa lên nhà dì chơi, làm ăn vừa vừa thôi chớ, mai mốt tau chết có lên nhà tau cũng vô ích". Ba mẹ tôi thì lúc nào cũng chỉ biết "dạ, dạ".
   
     Bẵng đi một thời gian không thấy mụ tới nhà, có lần bà ngoại tôi dẫn tôi đi thăm mụ Tư. Trên cái sập rất lớn phủ nệm cao màu trắng, lọt thỏm ở giữa là một người mặt bộ đồ lụa gấm màu trắng, khuôn mặt xương, nhỏ, hai má hõm, mắt to rất sâu nhìn bà ngoại nước mắt chảy dài trên gối, giọng nói thều thào nghe không rõ, bà tôi chắc cũng không nghe rõ như tôi, cứ xoa cẳng tay rồi nắm bàn tay gầy nhỏ xương xương của mụ, gật gật đầu "ừ, ừ, dì nghỉ đi cho khỏe", rồi bà sụt sùi khóc. Thật tình tôi không thể hình dung nổi mụ Tư thay đổi một cách kỳ lạ như vậy so với hình dáng cao lớn quý phái mà mụ vẫn thường gây ấn tượng cho tôi trong những lần đến nhà ba mẹ tôi chơi.

     Đứng nhìn mụ và bà ngoại tôi khóc, đập vào mắt trước mặt tôi là bức tranh rất lớn treo trên tường sát nơi mụ nằm, hình chân dung một người phụ nữ trẻ, tóc tém lộ rõ đôi hoa tai, áo dài cổ cao đeo chuỗi ngọc, tôi thấy có một điểm giống mụ là chiếc áo dài và chuỗi ngọc trên cổ, nhưng không nghĩ là mụ vì người trong hình rất đẹp và uy nghi . Trên đường về nhà tôi hỏi bà tôi "hình của ai treo trên tường rứa mệ?", "hình dì Tư khi trẻ đó". Tôi không thể nào nghĩ ra người trong hình và người đang nằm trên tấm nệm trắng đó là một.

     Hai ngày sau mẹ tôi nói với chị em tôi "lên bịt chế cho mụ Tư, mụ chết rồi".

     Tôi chỉ biết cuộc đời mụ Tư gắn liền với nghề dạy ca múa cho các cung nữ thời kỳ còn vua, hết chế độ quân chủ mụ vẫn được đức Từ Cung mời vô dạy trong điện Thái Hòa cho đến lúc già.

     Sau khi mụ mất, căn nhà rộng lớn của mụ cũng được hai cậu gọi mụ bằng O cắt bán dần, đến khi bán nốt gian thờ mụ thì bà ngoại tôi thỉnh bàn thờ và bức chân dung của mụ về. Lúc nào đi thăm mộ ông ngoại bà ngoại tôi cũng thăm luôn mộ mụ Tư. Ngôi mộ được hai cậu xây kiên cố nhưng trái ngã đường với mộ ông ngoại, lại ở trong xa và rất khó đi. 

     Rồi bà ngoại tôi mất, tết chị em tôi đi thăm mộ ông bà ngoại, tìm mãi không ra mộ mụ Tư, từ đó cũng lơ luôn chuyện thăm mộ mụ. Giáp năm bà ngoại tôi xong thì cậu tôi đập nhà xây lại mới. Qua ba lần đập đi xây lại căn nhà của ông bà ngoại tôi bây giờ lớn và đồ sộ hơn cũ rất nhiều, bàn thờ mụ Tư thì còn nhưng bức chân dung của mụ thì không thấy cậu treo.

     Năm 2009 mấy dì tôi ở xa về, chúng tôi tổ chức đi thăm mộ gia đình, lúc nầy mới biết khu mộ nơi chôn mụ Tư đã bị giải tỏa di dời về khu nghĩa trang phía nam. Lần về ban quản lý nghĩa trang thì được biết mộ mụ Tư đã được ủy ban thành phố di dời sau khi thông báo trên tivi không có thân nhân đến nhận.

     Có lẽ tôi nên để trong lòng những điều liên quan đến hai chữ "tâm linh".

     Mong rằng những ai đã hoặc đang thành danh khi hoạt động trong bộ môn nghệ thuật "Nhã nhạc cung đình Huế", nếu có dịp đi lên nghĩa trang phía Nam, xin hãy ghé đến thắp nén nhang cho người đã từng có công lưu giữ, giảng dạy bộ môn này ở thời kỳ suy vong của chế độ phong kiến.

     "Cô Tư Huệ" hiện đang nằm ở một vị trí rất đẹp và dễ tìm, dãy ngoài cùng sát đường, trên lối đi vào khu lăng mộ.

\

     Qua bao biến động lịch sử: Pháp, Nhật, tháng tám mùa thu, mậu thân,...chỉ còn đúng một căn nhà nơi mụ ở là vật duy nhất theo sát mụ cho đến cuối đời. Ngày nào tôi cũng đi ngang đây, căn nhà đối diện Tịnh xá Ngọc Hương trên đường Lê Văn Hưu, bây giờ tất cả đã thay đổi hoàn toàn nhưng những hình ảnh về mụ mà tôi đã thấy cứ hiển hiện thoáng qua trong tâm trí khi xe lướt ngang nhà, nó cho tôi hiểu được thế nào là cát bụi, là phù du,...

     Năm 2003 đọc bài về lịch sử phát triển Nhã nhạc cung đình Huế, thấy có tên "cô Tư Huệ", tôi liền nói cho mẹ tôi biết, người chỉ chép miệng "người chết của hết, mụ Tư hồi xưa được cả tài cả sắc, sống quyền thế ngồi trên tiền trên bạc, uổng cái về già không chồng không con...". Sau này tìm đọc lại không hiểu sao tôi không còn thấy tên "cô Tư Huệ", chỉ thỉnh thoảng trong một số bài của nghệ sĩ La Cẩm Vân thì có nhắc đến trong đoạn nói về những người thầy. Tôi thường nghe mọi người nói "lịch sử là của người chiến thắng" không biết có đúng không hè?